Spacer w chmurach po tamtej stronie Ferrary

Jasne skojarzenia. Savonarola, Herbert, Antonioni. Docieramy do Ferrary lekko po godzinie 16. Na 'dzień dobry' dwa rozczarowania natury skrupulanta. Nie widzę na stacji tabliczki 'Ferrara', więc muszę zawierzyć głosowi anonsującemu przystanek. Drugie, przez cały czas na próżno wypatruję herbertowskich długich jak greckie łodzie obłoków nad Ferrarą. W zamian doznaję pierwszego w życiu obrazoburczego rozczarowania błękitem. Ponownie muszę zawierzyć głosowi Herberta.

Pomijam fakt, że Ferrara również nie zadbała o podróżnych pragnących pozbyć się balastu w postaci nadbagażu i oddania go przechowalni. Walizeczka zwiedza ze mną. Już na dworcu zdumiewa mnie, że mało kto z zaczepianych osób mówi po angielsku, co nie jest żadną przeszkodą w uczynności nieznajomych. Sympatyczna zaczepiona pani gotowa jest kupić nam bilety by autobus nie odjechał zanim same to zrobimy. Wysiadamy przez pomyłkę przed Zamkiem Castello Estense. Tam, na dworze światłych d'Estów narodziła się poezja wędrownych pieśniarzy i poetów odrodzenia Ariosta, Boiarda, Tassa. Łatwiej to ogarnąć na odległość, ale na pewno nie stojąc tam oko w oko z otoczonym fosami obszernym zamkiem. Nieoczekiwana bliskość i nagromadzenie historii zazwyczaj wprowadza wewnętrzne zamieszanie. Standard. O Torquato Tasso zazwyczaj myślę za każdym razem, gdy mijam rzeźbę Tankreda i Kloryndy we wschodniej części moich ukochanych o każdej porze roku Łazienek. W Ferrarze jest to pojedyncza myśl w natłoku wrażeń, nazwisk, historii. 

Serce bije szybciej, wąskie uliczki zagęszczają się, mowa domów jest niewyraźna. Kostka brukowa wyznacza trasę. Zdaniem Herberta Ferrarze jest najbliżej do Lwowa, 'zrabowanego miasta ojców'. Nie mam jeszcze wtedy porównania, więc staram się jak najwięcej poczuć, spamiętać. Utrwalić obraz, który kiedyś przyjdzie mi porównać. Do tamtej chwili znam ją jako miasto pełne renesansowych kamienic, wpisaną na listę UNESCO zagadkę mediewistów, czy pielgrzymów śladami Savonaroli. Kupa słów z książek. Zero wrażeń i poznania zmysłowego.

Późnopopołudniowa pustawa Ferrara. Pora powrotów z pracy, bez zostawionej w Albionie gwałtowności, pośpiechu, agresji godzin szczytu w pędzie do domów. Nagle wkraczamy na prostokątny plac mając u swych stóp masywną bryłę katedry św. Jerzego i długą uliczkę, nad którą rozpostarte są, dobrze znane z fotograficznych twarzy miasta, kolorowe parasole. Z ulgą stwierdzam, że katedra jest otwarta. Z braku skłonności hołdowania banałom napiszę, że jest przepiękna, romańska po kądzieli. Trochę niedostępna, schowana pod rusztowaniami odkrywa swe wnętrze powoli, bez oporów. Ciemne malowidła ścienne przechodzą obecnie zabiegi odmładzająco-liftingujące. Spędzam w środku dobre pół godziny, długie minuty myśląc o kimś, kto bardzo daleko obchodzi tego dnia urodziny. 

Szczęśliwy święty Jerzy

z rycerskiego siodła

mógł dokładnie ocenić

siłę i ruchy smoka...

„Potwór Pana Cogito", Zbigniew Herbert

Nad wejściem góruje św. Jerzy walczący ze smokiem. Płaskorzeźba znajduje się na tyle niewysoko, że można bez wytężania wzroku i zadzierania głowy wpatrywać się odczytując fragmenty przebicia włócznią. Powyżej scena przedstawiająca Sąd Ostateczny. Tu już trzeba uwagi i wodzenia oczyma, by wytropić przewodnikowe szczegóły.  Na ścianie budynku sąsiadującego z katedrą znajduje się tablica poświęcona Kopernikowi. Czy  nie za dużo tu śladów jak na jeden rok?

W ostatnich dniach przed wyjazdem towarzyszył mi Paweł Muratow. W swoim "historyczno-sztucznym" przewodniku po północnych Włoszch „Obrazy Włoch Florencja" zaliczył Ferrarę do miast umarłych. 

„Ferrara leży między Wenecją i Florencją. Tylko nieliczni z podróżnych, którzy przemierzają tę drogę, zatrzymują się tu na dzień lub dwa. ... I dopiero wielokrotnie powtórzona nazwa małej stacji kolejowej coś nam nagle przypomina, dźwięczy w niej  bowiem echo wielu słów odrodzenia. Podróżny, który wysiądzie na tej niewielkiej stacji, już od pierwszej chwili przestaje żałować swojego postanowienia. Aleja wiodąca ku miastu, zaciszne ulice wyłożone kamienistym brukiem, w których szczelinach rośnie trawa, place zalane słońcem, śpiące pałace i dźwięk starego dzwonu sprawiają, że ogarnia nas tu głęboki spokój... Oprócz Ferrary jednak ani jedno z tych miast nie pozwala nam w sposób tak doskonały na obserwację owego wzniosłego widowiska, jakim jest naturalny proces obumierania rzeczy, które niegdyś uosabiały wierzenia, namiętności i talenty ludzkie. Ferrara umilkła, a milczenie nigdzie nie stało się tak majestatyczną oznaką śmierci jak właśnie w tym mieście, gdzie tylu poetów układało swoje pieśni."

Ferrara za nic nie wpisuje się do grona miast umierających codziennie na nicość. Jest raczej z tych, które coś ukrywają. Niemal od progu uderza mnie atmosfera wyciszenia, marzenia sennego. Ulice są wyludnione, zdarzają się pojedynczy przechodnie, kilka samochodów. Cisza jak ta zawsze zdobywa moje wędrowne serce. Tam bardziej czuję niż widzę. To miasto jest czymś więcej niż w istocie jest albo wydaje się być. Pozornie mieszka tam tylko pustka, ale boczne ulice skrywają magiczną twarz miasta. Być może jest to zupełnie zwykłe miasto o jakim przewodnik wspomni kilka łaskawych słów. Takie Rovigo bez znaków szczególnych. Na czwartym kilometrze przeżywania przestrzeni kiedy zmierzamy do Pałacu Beztroski, Pałacu Schifanoia wieczorne światło ogrzewa plecy i ulubioną czerwoną cegłę budynków. Przez chwilę czuję się jak w moim popruskim miasteczku na skraju mapy. Na jednej z ulic zaczepiam jegomościa wychodzącego właśnie z mieszkania. Przemiły akademik z burzą ciemno-siwych włosów i drucianymi oprawkami. Konwersujemy chwilę, wskazuje drogę dodając co musimy zobaczyć i odjeżdża na rowerze. Cita della bicicletta. 

Zamknięty Pałac daje chwilę odpoczynku na zielonym, otoczony murem dziedzińcu. Blisko wejścia mieści się urocza kawiarenka, może raczej niewielki bar. Otoczony drzewami w mającym się ku spoczynkowa słońcu wygląda jak wykradziony z czarodziejskiego ogrodu. Takiego z dobrą muzyką i śmiechem przy winie. Ten zakątek jest dla mnie namiastką tego, co ponownie niedostępne jest niepokornym przybywającym mocno za późno na obejrzenie  wnętrz Pałacu. Wyobrażam sobie, że pałacowe freski Cossy (trzy z dwunastu - marzec, kwiecień, maj) wiosennie wychodzą do nas "po godzinach" w postaci radosnej twarzy tego magicznego miejsca.

Jak pisze Muratow - Ferrara jest ojczyzną marzenia. Nie bez kozery klimat kilku filmów Antonioniego, syna Ferrary, przypomina o onirycznym duchu miasta. Istniejącego nie do końca. Mam wrażenie, że tam, gdzie nie dzieje się nic, dzieje się najwięcej. A dream within a dream.

Ostatni film, "Po tamtej stronie chmur" o niebezpiecznych ruchach w okolicy serca już od sceny z samolotu (spokojnie, John Malkovitch ma chyba pasy:) oddaje ten nienazwany klimat ciszy Ferrary. Reszta jest niedopowiedzeniem. Spóźnioną obserwacją. Jak twierdzi Antonioni w prologu, historia związku, który trwał przez lata, ale nigdy nie istniał może być zrozumiana jedynie przez tych, którzy z Ferrary pochodzą. 

...próbuję osiągnąć ciemność i ciszę. To w ciemności rzeczywistość się rozświetla i w ciszy, dokąd głosy docierają z zewnątrz.

Nie zmieniamy się wraz ze światem, zawsze pozostaniemy w teraźniejszości oszukując się, że zmieniliśmy się wraz ze światem, obawiam się, że pozostaniemy niezmiennie sobą, takimi jakimi przyszliśmy na świat.

Pojedyncze myśli, tak bliskie. Podobnie jak opowiedziane bez słów trochę tragiczne historie ludzkich bezradności i niespełnienia. Stan zawieszenia, we mgle, uwięzienia w momencie życia, podobnie jak te chwile w samolotowym foteliku na wysokości kondensuje mój stan duszy ilością myśli i przeżyć. Niespiesznie (kocham to słowo;) i na siedząco. Bezwiedny spacer w chmurach sprzyja duchowym wędrówkom i nie ma nic z monotonii zmęczenia jednostajnością. W którejś z historii filmu pada poniższa wymiana zdań:

 ... they'd been walking too fast.

They'd left their souls behind. Their souls?

It's wonderful! It's like us.

We go rushing around...and lose our souls.

We should wait for them.

To do what?

Everything that seems pointless.

Życie w drodze ma barwę tymczasowości. Między zachwytem a zachwytem trwa budowanie punktów zaczepienia, rozciąganie nici do nawlekania myśli o powrocie. Kiedyś, kiedyś później. Jedyny towar deficytowy to czas. Stąd koncesje, limity i bany. Wieczne zapasy z czasem i ćwiczenie się w niewdzięcznej sztuce kompromisu. Pospieszne dodawanie miejsc do ulubionych, niejasne i naprędce złożone obietnice powrotu. Jednym cięciem zostawiam wiele miejsc na później. Sentymentalizm versus dramaturgia 'tu i teraz'. Chaos nomada i próby zatrzymania czasu na kilka minut w podróżnym pośpiechu to mój stały stan drogi. W efekcie osiągam wieczne niespełnienie i zatracenie. Za to we snach często wędruję ulicami odwiedzonych miast. 

Podobnego uczucia 'pomiędzy' doznaję, gdy zza okienka samolotu spoglądam na swobodny przepływ obłoków, barw i kształtów. Obrazy przesuwają się, podniebny spektakl trwa. Wpatruję się w nie w półuśmiechu, ale nigdy nie zdążam uchwycić momentu stawania się. Magii przechodzenia, którą czuję, ale nie umiem złapać. Może to ja, a może chmury. Idą za szybko. Irracjonalne podglądanie tego, co ulotne i nietrwałe chyba nigdy nie przestanie mnie fascynować. Gdy to piszę spoglądam przez okno ku niebu. Przelatujący  samolot niknie właśnie w białej chmurze. Niesamowite uczucie kilkusekundowego zestrojenia ze światem. Zatrzymanie świata aż po samą duszę. Transcendencja mieszka wysoko. Po tamtej stronie chmur.

Wyjazd z Ferrary trwa nieskończoność, czyli tyle, ile oczekiwanie na pociąg do Wenecji przez Padwę. Dwugodzinne oczekiwanie na peronie przynosi niemal niemożliwy widok nieba po zachodzie  słońca. Niespodziewany. Najbardziej ulotny - zawieszone nad torami pasma kolorów. Pojawiają się wreszcie obłoki nad Ferrarą. Za nieco ponad dwie godziny mam urodziny i najpiękniejszy prezent - znak nadziei, która przyszła z góry (czytaj: chmury).

Białe
podłużne jak greckie lodzie
ostro ścięte od spodu

bez żagli
bez wioseł

kiedy po raz pierwszy
zobaczyłem je na obrazie Ghirlandaja
sądziłem
ze są tworem wyobraźni
fantazją artysty

ale one istnieją

białe
podłużne
ostro ścięte od spodu

zachód narzuca im kolor krwi
miedzi
złota
i niebieskiej zieleni

o zmierzchu
posypane
drobnym
fioletowym
piaskiem

suną
bardzo wolno

są prawie nieruchome

„Obłoki nad Ferrarą"

Zbigniew Herbert 

Róż/nie w Parmie

Plan był jak następuje: Parma, Modena, Ferrara, Padwa, Bolonia, Florencja, Piza. 

Czas trwania: przylot w czwartek po południu - odlot we wtorek o świcie. Średnia temperatura w regionie Emilia Romagna: oficjalnie 34 stopnie, nieoficjalnie, kto wie. 

Ze względów czasowo-logistycznych odpadła tylko Modena. Pierwszym chwilom na maleńkim lotnisku w Parmie zaraz po opuszczeniu samolotu towarzyszy uczucie wejścia pod ciepłą kołderkę w pełnym rynsztunku. Całkiem przyjemne, gdyż chwilowe. Kilka godzin wcześniej Londyn oferował jedyne 13 stopni. Z czasem wszystko powszednieje, myślę czasem. Nawet ciepłe dni.

Parma. 

Z naszej czasowej skarbonki wyłuskujemy półtorej godzinki na raczej szybki kurs po mieście. Stacja w Parmie jest na tyle duża, że pomieściłaby całą ścianę skrytek na bagaż. Jednak rundka po budynku nie przyniosła dobrych wieści i po mieście wędrujemy z bagażem. Walizka na kółkach toczy się leniwie, czyli wcale nieproporcjonalnie do mojego zapału. Mijamy Palazzo della Pilotta, i kierujemy się ku Baptysterium i Duomo. Po godzinie mamy jakiś obraz miasteczka, gdzie w czasie siesty wszystko, na sposób południowców, pozamykane. Zobaczywszy, że jest raczej ospałym miasteczkiem dokonujemy barbarzyńskiego czynu: rozbijamy obóz lunchowy na schodach ośmiokątnego, grubego jak pocisk Baptysterium. Marmur jest zimny i niewzruszony. Otoczenie zawsze było dla mnie istotne. Niebagatelny walor smakowy. Myślę, że jedzenie czegokolwiek w sąsiedztwie takiej ilości odcieni różowego marmuru słynnego 'pink Veronese' ścian zamkniętego Baptysterium doprowadzić powinno do podniebiennego/podniebnego obłędu. Znajdujące się w katedrze słynne freski Corecci'ego à la "żabie udka" według ówczesnych, z czego dworował sobie nawet Dickens, przedstawiające wniebowzięcie Maryi pozostają poza naszym zasięgiem. Może następnym razem. Pora wracać. 

Kluczenie po stacji według sprzecznych oznaczeń doprowadza do lekkiej pasji, podobnie jak studiowanie włoskiego rozkładu jazdy pociągów. Kolejny przystanek przesiadkowy i przymusowy postój w Bolonii, gdzie w ciągu godziny nic nie zdziałamy. Połączenia między miastami wyznaczają dalszy przebieg dnia. Punkt kolejny, chwilowo docelowy, to Ferrara - na ile nam sił i czasu starczy, by przed północą zameldować się w Padwie. Przed Bolonią przejeżdżamy przez miejscowość Reggio. Nie sposób nie pomyśleć o polskim hymnie na ziemi włoskiej.

Akropol to stan umysłu

Kamień był nie tylko materiałem, ale posiadał znaczenie symboliczne, był obiektem weneracji, a także przedmiotem wróżebnym. Między nim a człowiekiem istniał ścisły związek. Zgodnie z prometejską legendą kamienie łączy z ludźmi węzeł pokrewieństwa. Zachowały nawet zapach ludzkiego ciała. Człowiek i kamień reprezentują dwie siły kosmiczne, dwa ruchy w dół i w górę. Surowy kamień spada z nieba, poddany zabiegom architekta, cierpieniu liczby i miary, wznosi się do siedziby bogów

Z. Herbert, U Dorów